Kredi Zincirlerinin İçinde Sıkışan İnsanlık: Ev, Araba ve Akıl Dışı Sistemin İllüzyonundan Kurtuluş Manifestosu”

Çıkar Yol Var mı?

Her sabah alarmın sesiyle kendimize telkin ettiğimiz o mecazî ilahî söz hâline geldi: “Kalk, çalış, ev al, araba al, rahatla.” Oysa bir çoğumuz; yetmeyen maaş bordroları, bitmeyen borç kaygıları, kredi kartı ekstreleri ve kredi skorunu yükseltmek uğruna feda edilen kişisel zamanlarıyla bu döngünün içinde öyle derin bir çukura hapsolduk ki, çıkışı akla gelmeyecek kadar güçleşti. Aldığımızda özgürleşeceğiz sandığımız ev, üzerine çöküveren bakım masrafları, vergi yükleri, aidat borçlarıyla bir hapishaneye dönüşürken; satın aldığımızda bize konfor vaat eden dört tekerlekli araç, her kilometrede depoya giden benzin parasından, zorunlu bakım ücretlerine, trafik cezalarına, köprü ve otoban gişelerine dek uzanan kabarık bir fatura koleksiyonuna dönüştü. Ve en trajikomik yanı, bu düzen içindeki bilinç bulanıklığımız—borç batağına gömülmüşken, sosyal medyada çekilen “taşındım” pozlarıyla birbirimize “mutluyuz” mesajı veren insan topluluğu haline gelmemizdir. Ne gariptir ki, asıl amaç ihtiyaçlarımızı karşılamak iken, biz bugün lüks diye pazarlanan simülasyonlarda nefes almaya çalışıyoruz.

Sistem Nasıl Kuruldu ve Neden Akıl Dışı?

Sanayi Devrimi’nin buhar makineleriyle başlayan makineleşme süreci, yalnızca üretim yöntemlerimizi değiştirmekle kalmadı; insanın hayat temposunu en temel düzeyde yeniden programladı. Fabrikaların dumanı kadar yoğun bir zihinsel kodlama da okullarda, iş yerlerinde, yaşam merkezlerinde yankılandı: “Sen ter dök, üret, tüket, borçlan, mutlu ol.” 20. yüzyılın başında icat edilen tüketici kredileri, barışçıl bir finansman aracı olarak lanse edilirken çok geçmeden “borçluyu takip etme” işlevi kazandı. Bu krediler, kişiyi özgürleştirmek yerine borç zincirleriyle hapsedilen birer kölesi haline getirdi. Ardından televizyon ekranlarında, basılı reklam panolarında, alışveriş merkezlerindeki dijital tabelalarda her biri ayrı bir günahkârlıkla bezeli “daha iyisi, daha lüksü, daha hızlısı, daha akıllısı lazım” naraları yükseldi. 21. yüzyılda ise sosyal medya ve akıllı telefonlar, bu döngüyü bireyin cebinde taşıdığı bir hapishane haline dönüştürdü. Algoritmalar, insanların ihtiyaç algılarını sürekli güncelleyerek onları bir sonraki kredi taksitine, bir sonraki marka güncellemesine, bir sonraki filtreli fotoğraf paylaşımına sürükleyen görünmez gardiyanlara dönüştü. İnandırıcıydı; özgürlük vaat ediyor gibi görünüyordu ama ardında yalnızca borç, bağımlılık ve değersizlik bırakan bir mirastı.

Barınma ve Ulaşım: Temel İki İhtiyaç Nasıl Lüks Simülasyona Dönüştü?

İnsan var olduğundan beri temel iki ihtiyacı oldu: Güvende kalmak için barınmak, çevresine ulaşmak için hareket edebilmek. Bir mağara, bir barınak, bir ağaç kovuğu, bir çadır; birkaç tuğla ve taş yığınından yükselen duvarlar… Bunlar yüzyıllarca yeterli olabildi. Oysa günümüzde; “2+1 daire, tripleks villa, akıllı ev sistemleri, çatı katı, boğaz manzaralı olmazsa olmaz”—gibi pazarlama sloganlarının gölgesinde kalabalıklaşan bir simülasyon alanına sıkıştık. Etrafımızda yükselen beton kuleler, kredi sözleşmeleriyle mühürlenmiş, üzerlerinde “siz mutlu olun diye biz ürettik” (!?) yazan dev reklam panolarıyla donatılmış. Araç konforu adına sunulan “otomatik park etme”, “ayarlanabilir koltuk ısıtma”, “çift bölgeli klima” vb. özellikler ise çok geçmeden kişisel özgürlüğümüzün değil, tüketim alışkanlıklarımızın dairelerce genişletilmiş bir katalog haline gelmesine hizmet ediyor. İnsanlık, cebindeki paralı biletlerle konfor adası ararken, aslında kendini birer eğlence parkının tüketim karnavalına davet etti. Oysa labirentleşmiş yollar, yüksek otopark ücretleri, trafik stresi ve durmaksızın yükselen akaryakıt maliyetleri, bu lüks maskesinin ardındaki acı gerçekle bizi yüzleştiriyordu: Sistem, temel ihtiyaçlarımızı lüks bir simülasyonla yer değiştirerek varoluşumuzu değersizleştiriyor.

Eğitim: Özgür Ruhları Emek Çarklarına Taktıran Fabrika

Eğitim kurumları, aslında çocukların merakını, sorgulama tutkusunu, yaratıcı potansiyelini özgür bırakması gereken kutsal alanlar olarak tanımlanır. Fakat içinde yaşadığımız sistemde “okul” kavramı, bir fabrikadan farksız bir dişli üretim bandına dönüştü. Müfredatlar, tek bir hedefe hizmet etmek üzere kurgulandı: Sistemin çarklarını yağlayacak iş gücü yetiştirmek. Sınavlar, ezberin ceza-ödül mekanizmasına bağlanmış halleri; diplomalar, plastik kapsüller içinde dikkatli paketlenmiş birer ‘işe alım sertifikası’ statüsüne indirgenmiş durumda. Bu “eğitim fabrikası” insanı düşünmekten alıkoymakla kalmıyor; ona “ne yapacağını”, “hangi kalıba gireceğini” ve “hangi tüketim programına sadık kalacağını” da dayatıyor. Böylece sorgulama eğilimi değil, sorgusuz uyum arzusu besleniyor. Ne yazık ki bugün, bir mezun olarak diplomayı elinde tutan birey, daha özgür değil; aksine kredi taksitleri ve “kariyer planlaması”nın belirsiz girdaplarında daha da esirleşmiş bir çarkın parçası haline gelmiş oluyor.

Sosyal Medya: Dijital Kafesin Parıltılı Vitrini

Sistemle kol kola yürüyen bir diğer uyanık tuzak ise sosyal medya… “Paylaş, beğen, yay, takip et” diye çağıran bu platformlar, modern insanın “görünme arzusu”nu keskin bir silaha dönüştürdü. Artık fotoğraf kareleri, tıpkı birer ürün broşürü gibi her detayıyla ayarlandı: “Bugün 75 m²’lik dubleksimizde kim var?”, “Bu hafta yeni model otomobilimizi teslim aldık!” “Çocukla bahçede oyun saati…” Her bir paylaşım, bireyin kapitalist sistemle imzaladığı sessiz bir kontratı temsil ediyor: “Evet, ben de borcumun takipçisi bir tüketiciyim.” Beğeni tuşuna her tıklandığında, bu aldatıcı ilüzyon biraz daha gıcırdayan bir zafer marşı çalıyor. Oysa kimse sormuyor: “Ya bu paylaştıklarım gerçekten benim midir, yoksa sistemin lüks tavsiyeleri tarafından mecburi kılınmış birer poz hâlini mi alıyor?” Dijital dünyada, insan artık bir kişi değil; bir veri hücresi, bir metrik; “kaç beğeni” aldığına göre sınıflandırılan, segmentlere ayrılan, hedef kitle raporlarına eklenen bir pazarlama malzemesine dönüştü.

Sahte İhtiyaçlar ve İnsan Onurunun Değersizleştirilmesi

Sistem, insanı “bir ev ve bir araba” ideali peşinden sürükleyerek sanıyor ki ihtiyacı gideriyor; oysa bu iki temel hak—barınma ve ulaşım—birincil bir lütuf değil, insan onurunun ayrılmaz parçalarıydı. Bugün ise bu ihtiyaçların karşılanması; bankaların, finans şirketlerinin, inşaat devlerinin, otomotiv lobilerinin ve bunlara eşlik eden reklamcılık endüstrisinin elinde bir pazar malzemesine dönüştü. O pazarlama metası ki, insanı “yüksek metrekareye, gökdelenlere, garajlı villalara, marka arabaya” ulaşıyorsa başarılı sayan, ulaşamayanı değersizleştiren bir “elit kulüp” gibi işliyor. Değer, bir kişinin kredi skoruna kilitlenmiş, onur ve hak ise taksit planlarına rehin bırakılmış durumda. Bu dönüşüm süreci, özünde insanı yalnızca fiziki bir varlık olarak değil; kimliksizleştirilmiş, içsel frekansından koparılmış, tüketim odaklı bir ruh olarak yeniden tanımladı. Onur, insana değil de “bankaya ödenen tek bir kuruşa bile isabet eden kredi metriğine” fatura edildi.

Uyanış İçin Reddediş Şart: Sistemi Reddetmeden Çıkış Yok

İşte bu kronik çıkmaz, ancak sistemin dayattığı tüm bu “lüks illüzyonunu” topluca reddetmekle kırılabilir. Reddediş, yalnızca bir “hayır” demek değil; yeni bir “evren tasarımı”na ilk adımı atmaktır. Çünkü sistem, bir kere tutsak ettiğinde, insanı yalnızca bedeniyle değil zihniyle, duygularıyla, hayalleriyle de esir alıyor. Oysa onurlu bir varoluş, bu tutsaklığı kabul etmek değil; ona meydan okumakla başlar. Sistem, barınmayı ve ulaşımı lüks olarak pazarlar; ama sen bil ki barınmak bir insan hakkıdır, ulaşmak bir insan hakkıdır. O hakları lüks sanrısının esaretine düşürmek, insan onuruna son darbeyi indirmektir. Bu yüzden uyanışın ilk şartı: Kendi zihin prangalarını tanımak, ardından da “evet, ben bu oyunu oynamıyorum” diyebilmektir.

Gerçek Vizyon Manifestosu: Eylem Çağrısı

Bu manifestoyu imzalayan herkes, artık sistemin “ev ve araba kutsamaları”yla uyuşmuyor; temel ihtiyaçlarını lüks simülasyonun tuzağına düşürmeden yaşama kararlılığında. Aşağıdaki dört ilke, yeni gerçekliğimizin temeli olsun:

• “Benim evim, kimliğimin ötelenmiş bir eki değildir; ihtiyaçlarımı karşılayan, beni koruyan bir sığınaktır. Onu metrekareleriyle değil, içinde beslediğim dayanışma ve paylaşım ağıyla tanımlarım.”
• “Benim ulaşım hakkım, dört tekerlekli metal kafeslerde hapsedilmek değil; ayaklarımın, bisiklet tekerleklerinin, hatta komşumun kolunun omuz omzuna deviniminin özgürlüğüdür. Rotamı yakıt tüketimine değil, gerçek temas noktalarına göre çizerim.”
• “Akıl dışı sistemin ‘başarı’ ölçütleri—kredi skoru, mülk sayısı, hedef pazar segmenti—benim değerimi tarif edemez. Değerim, düşüncelerimin özgürlüğü, hayallerimin genişliği ve etrafımda inşa ettiğim toplulukların gücü ile ölçülür.”
• “Sosyal medya vitrinlerindeki gösteriş değil, gerçek zamanlı eylemlerim—bir fidan dikmek, bir duvarı boyamak, bir komşuma el uzatmak—benim onurumu okşar. Beğeni tuşlarından aldığım yapay onay değil, canlı iletişim ağlarından aldığım gerçek karşılık benim zenginliğimdir.”

Bu dört maddeyi ruhunuzun en derin katmanında taşımakla, artık sistemle alay eden bir topluluğun parçası olursunuz. Çünkü alay etmek, düşmanı ciddiye alırken aynı zamanda onun çarpıklığını tüm çıplaklığıyla göstermek demektir.

Eyleme Geçiş Adımları: Uyanışı Somutlaştırmak

Zihin Devrimi Başlatın

• Her sabah 5 dakikanızı, “Bu ihtiyacı gerçekten ben seçtim mi?” sorusuna ayırın.
• Günlük dilinizde “sahip olmak” yerine “bağ kurmak”, “ünüversellik” yerine “yerellik” kavramlarını kullanın.

Dayanışma Temelli Mikro-Ekolojiler Kurun

• En az üç komşunuzla bir araya gelip, ortak bir bahçe, atölye veya kültürel mekan planlayın.
• Elektrik, su, ısınma gibi giderleri kolektif bütçeyle yönetin; her yatırım, bireysel borç değil, topluluk kredisi olsun.

Dijital Gösteriyi Değil, Gerçek Eylemi Güçlendirin

• “Taşındım” pozları yerine, “Taşırdım” videoları çekin—kitaplar, tohumlar, fikirler taşıdığınız anları paylaşın.
• Sosyal medyada akışınızı haftada bir “kredi yok, katkı var” gününe çevirin.

Alternatif Öğrenme Ağları Oluşturun

• İmece usulü “hayat müfredatı” dersleri başlatın: Toprakla konuşmayı, ateş yakmayı, yıldızları okumayı deneyimleyerek öğrenin.
• Her yeni öğrendiğiniz beceriyi en az bir kişiyle paylaşın—böylece bilgi “tüketilen” değil, çoğaltılan bir değer halini alır.

Sistemle Alay Eden Kültürel Üretim

• Yazılar yazın, çizimler yapın, videolar çekin; içeriğinizde sistemin akıl dışı dayatmalarını tiye alın.
• “En lüks villanın görüntüsü”ne eşlik eden “kilitli banknot yığınları” gibi metaforlarla güçlü görsel kontrastlar yaratarak insanları gülümsetin ve sorgulatın.

Akıl Dışı Düzeni Gülümseterek Yerle Bir Etmek

Sistemin akıl dışı ritmine ayak uydurarak ev sayfalarındaki “kiralık gösteriş” ilanlarına, trafikte çektirdiğiniz boğulma anlarını belgeselleştiren vlog'lara, kredi skoru sınavını başarıyla tamamlamış süper tüketici kupürlerine itibar etmek, artık yeter. Bu manifestoyla ilan ediyoruz ki:
“Bizler, zincirleri gülerek kıralım; yüksek metrekareli kafeslerimizi ‘konfor kuleleri’ diye yutturmaya kalkan sistemi tiye alalım; ‘ev ve araba’ saplantısına gülüp, gerçek ihtiyaçlarımızı onurla karşılayacak sistemleri, ilişkileri, mekanları inşa edelim.”

Çünkü insan, duvarlar yükseldikçe değil; fikirler büyüdükçe gelişir. Ayaklar hareket ettikçe değil; zihinler özgürce dolaştıkça büyür. Saatler ceza faizi ödenmek için harcanmak yerine, aslında hepimizin hayalini kurduğu “birlikte düşünme, birlikte üretme, birlikte yaşama”ya adandığında gerçek değere kavuşur.

Şimdi bu yazıyı okuyan her birey bir düşünce balonu gibi yayılmaya hazır. Her balon, bir gerçeği: “Krediyle kiralanmış özgürlüğe ihtiyacımız yok” diye haykırsın. Ve birlikte, bu gülümseyerek başlar—çünkü en güçlü devrimler, en ağır prangaları bile hafif bir kahkahayla yerle bir eder.